Hersenvliesontsteking

Hersenvliesontsteking wordt ook wel Meningitis, meningo-encefalitis of nekkramp genoemd en komt overal ter wereld voor. 

Het is een infectie van de vliezen rond de hersenen en het ruggenmerg. De infectie kan veroorzaakt worden door een bacterie of een virus. De infectie die veroorzaakt wordt door een virus is meestal na een of twee weken vanzelf over zonder medicijnen.

De infectie veroorzaakt door een bacterie is ernstiger en kan dodelijk zijn. Het is een zeer besmettelijke en dodelijke ziekte, die snel behandeld moet worden omdat  iemand binnen een aantal uur na het optreden van de eerste symptomen zelfs kan overlijden. 1 op de 5 overlevenden houdt er neurologische problemen aan over zoals hersenbeschadiging, gehoorverlies, gedeeltelijke verlamming of leerproblemen.

Oorzaak:

Hersenvliesontsteking kan worden veroorzaakt door een virus of door een bacterie.

Een virale hersenvliesontsteking wordt veroorzaakt door een virus (= het kleinst bekende micro-organisme is erfelijk). Dit is de minder ernstige variant en komt in Nederland het meeste voor.

Het virus zit voornamelijk in de keel van iemand die besmet is. Door te hoesten en te niezen komen kleine druppeltjes vrij met het virus. Zodra iemand dit inademt raakt hij besmet. Het virus kan ook in de ontlasting voorkomen, en de ontlasting is dan besmettelijk. Als de toilet niet grondig wordt ontsmet (wc bril, kraan etc) en de handen niet grondig worden gereinigd kan het virus via de mond tot besmetting leiden.

• 
  

Een bacteriële hersenvliesontsteking wordt veroorzaakt door een bacterie.

Er zijn drie soorten bacteriën die de hersenvliesontsteking kunnen veroorzaken, 

te weten:

•       Meningokok. Verschillende groepen bestaan hiervan. In Nederland komt type B hiervan het meeste voor.

•       Pneumokok. Hiervan bestaan 91 varianten. Zuigelingen worden bij de vaccinaties voor 10 hiervan ingeënt.

•       Haemophilus influenza type b (Hib). Vanaf 1993 worden kinderen hiervoor via de DKTP prik ingeënt, waardoor deze variant niet meer vaak voorkomt.

Bovengenoemde 3 soorten bacteriën zitten vaak onschuldig in de neus-keelholte van de mens en zijn niet schadelijk. Maar zodra zijn weerstand afneemt kan een van deze bacteriën zich gaan vermeerderen en zich gaan verspreiden via de bloedbaan. Deze bacteriën infecteren dan de bloedbaan en bloedvergiftiging (sepsis) kan hierdoor ontstaan.

Komen deze bacteriën daarna via de bloedbaan in de hersenen en hersenvliezen terecht dan kan hersenvliesontsteking ontstaan.

Symptomen

Virale hersenvliesontsteking:

De tijd tussen het besmet raken en ziek worden, kan heel verschillend zijn. Dat heeft te maken met het soort virus. Wanneer iemand ziek wordt, gebeurt dat meestal 1 tot 2 weken nadat iemand besmet is geraakt.

De symptomen zijn;

• koorts,
• spierpijn,
• darmklachten,
• hoesten,
• hoofdpijn,
• braken,
• slecht tegen licht kunnen,
• pijn in de nek bij buigen van het hoofd.

Bij kleine kinderen zijn deze klachten vaak minder duidelijk of anders. Baby’s drinken soms slechter en huilen anders dan normaal, vooral bij het verwisselen van de luier.

Bacteriële ontsteking:

Volwassenen en pasgeborenen en jonge kinderen kunnen bacteriële hersenvliesontsteking krijgen.

Om de symptomen goed te kunnen onderscheiden heeft de Nederlandse Meningitis Stichting een kaart ontwikkeld met hierop de symptomen die voorkomen. Op deze kaart behandelen ze zowel de symptomen van bloedvergiftiging (sepsis) en van hersenvliesontsteking omdat sepsis vooraf gaat aan hersenvliesontsteking.

De meest voorkomende symptomen bij volwassenen en jonge kinderen zijn:

(bron: https://www.meningitis-stichting.nl/informatie/symptomenkaart/)

De meest voorkomende meningitis sepsis symptomen bij baby’s zijn:

• Koorts of ondertemperatuur 
• Suf/slaperig/ Apatisch
• Niet slecht eten en drinken
• Overgeven
• Kreunen en Jammeren
• Grauw en vlekkerig
• Prikkelbaar (bij aanraken)
• Luierpijn; bij optillen beentjes
• Toevallen stuipen
• Koude handen/voeten
• Snelle hartslag/ademhaling
• Stokkende ademhaling

Diagnose:

De diagnose hersenvliesontsteking kan pas met zekerheid worden gesteld na onderzoek van het vocht dat tussen de vliezen ligt. Als het hersenvocht ontstoken is, kan men dat dus ook zien aan het ruggenmerg.

De arts onderzoekt dit met een ruggenprik. Hierbij wordt een naald tussen twee wervels door in het wervelkanaal geprikt. Hij neemt vocht af en stuurt het naar het laboratorium voor onderzoek. Hier wordt vastgesteld of sprake is van een virale of van een bacteriële hersenvliesontsteking.

Bij bacteriële hersenvliesontsteking is het hersenvocht troebel, zit vol pus en zijn veel ontstekingscellen aanwezig. Het suikergehalte is verlaagd en het eiwitgehalte is verhoogd in dit hersenvocht. Door het hersenvocht op kweek te zetten en onder een microscoop te bekijken kan men soms ook zien welke type bacterie de hersenvliesontsteking veroorzaakt heeft. 

Bij pasgeborene kan op grond van het verhaal van een kind of ouders/verzorgers en de bevindingen bij onderzoek de diagnose hersenvliesontsteking al worden vermoed. Om verergering te voorkomen wordt direct gestart met een behandeling en daarna worden verdere onderzoeken verricht.

Behandeling:

Bij bacteriële (of ernstige virale meningitis) is behandeling in een ziekenhuis verplicht.

De bacterie moet snel behandeld worden met intraveneuze antibiotica (behandeling via een infuus), andere medicijnen en ondersteunende zorg.

Extra vocht wordt toegediend.

Soms is opname op een intensive care nodig. 

De behandeling neemt 10-21 dagen in beslag.

Bij sommige bacteriën is er een risico voor de omgeving: de huisgenoten, dwz. personen die het bestek met de patiënt delen, moeten met een antibioticum worden behandeld. Bacteriële  meningitis kan de hersenen en zenuwen ernstig beschadigen. 

Verpleegtechnische vaardigheden:

Behandeling bestaat uit het intraveneus toedienen van antibiotica en het prikkelarm verplegen.

Vanwege het infectiegevaar voor andere patiënten moeten meningitispatiënten tot 24 uur na het starten van de antibiotica strikt geïsoleerd verpleegd worden.

Verpleegkundige aandachtspunten:

·         Controle van vitale functies (ademhaling, hartritme en bloeddruk)

·         Controle van bewustzijn (Glasowcomaschaal)

·         Controle van meningeale prikkeling

·         Controle van lichaamstemperatuur

·         Controle van de huid (petechieën)

Verpleging is verder conform de verpleging van andere neurologische patiënten, zoals medicatie toedienen, observeren van het ziektebeeld en actief meedenken over de behandeling, en informatie verstrekken aan de ouders en het kind.

Ethische Dilemma's

Na de virale variant houden kinderen meestal geen (blijvende) gevolgen over.

Na genezing van bacteriële hersenvliesontsteking  via antibiotica kunnen er nog restverschijnselen optreden bij de kinderen. De meest voorkomende gevolgen van bacteriële meningitis dienen zich vrij snel na genezing aan zoals bijvoorbeeld hoofdpijn, zichtproblemen, verminderde spierkracht, spasticiteit of gehoorproblemen. Sommige kinderen kunnen na de hersenvliesontsteking een waterhoofd krijgen en hebben een permanente drain nodig ter ontlasting van het overtollige vocht  in de hersenen.  Op latere leeftijd kunnen wellicht ook leer- en gedragsproblemen ontstaan. Hersenvliesontsteking veroorzaakt door een pneumokok veroorzaakt vaker restschade dan hersenvliesontsteking veroorzaakt door een meningokok of  Haemophilus influenza type b. Ook is bewezen dat ondanks goede behandeling  een op de 7 tot 15 kinderen met een hersenvliesontsteking veroorzaakt door een pneumakok komen te overlijden. Bij pasgeboren kinderen is dit zelfs een op de drie tot 5.

Voor de ouders van kinderen waarbij de restschade gevolgen heeft voor hun kwaliteit van leven duiken allerlei ethische dilemma’s op. Vragen zullen de revue passeren zoals:

•       als ik weet dat de kwaliteit van leven erg beperkt is voor de toekomst, wanneer stop ik dan met de behandeling?

•       Wat voor impact zal de handicap van dit  kind hebben op de rest van het gezin?

Vragen die lastig zijn vooral omdat de ouders hierbij in het belang van het kind moeten beslissen en het kind nog te jong is om in dit keuzeproces zelf een rol te spelen. Uiteindelijk zullen de ouders zelf beslissingen maken, maar bij de afwegingen hiervan kunnen ze eventueel ondersteund  worden door ouders met soortgelijke ervaringen.

Om haar strijd om de bacteriële variant van hersenvliesontsteking en daarmee ook de mogelijke restverschijnselen zoveel mogelijk terug te dringen is in het Rijsvaccinatieprogramma opgenomen dat kinderen en jongeren ingeënt worden tegen

•       Infecties door Meningokokken. Als het kind 14 maanden oud is wordt het ingeënt met het MenACWY vaccin dat beschermt tegen meningokokken type C;

•       Infecties door Pneumokokken. Totdat de baby 11 maanden oud is ontvangt hij/zij 3 maal de pneumakokkenvaccinatie. Deze vaccinaties beschermen tegen 10 soorten pneumakokken

•       Infecties door Haemophilus influenza type b (Hib). Tot en met de 11^e maand wordt de baby 3 maal ingeënt met het het DKTP-Hib-HepB vaccin. Deze beschermt o.a. tegen HiB ziekten.

Jonge ouders wordt zoveel mogelijk aangeraden om hun kinderen te laten inenten, maar het is niet verplicht. Was de vaccinatiegraad onder kinderen tot 2013 nog 95%  vanaf 2013 is dit percentage afgenomen.

Niet alleen reformatorische ouders kiezen ervoor om vanwege geloofsovertuigingen hun kinderen niet in te enten, ook steeds meer jongere ouders staan kritisch tegenover inenten. Ze zijn er van overtuigd dat de nadelen van de vaccins groter zijn dan de infectieziekte waartegen ingeënt wordt. Gevolg hiervan is dat de kans op uitbraken van mogelijke infectieziekten, die veelal besmettelijk zijn, in de toekomst weer de kop op zullen steken. Scholen en kinderopvangcentra volgen deze ontwikkelingen op de voet en denken erover in hoeverre ze kinderen mogen weigeren die niet ingeënt zijn. Om deze ontwikkelingen voor te zijn is de Rijsoverheid gestart met campagnes om de vaccinatiegraad weer te gaan verhogen.

Wetten & Betrekkingen:

Wanneer het gaat om medische zorg, moet u als ouder rekening houden met de wensen van uw kind. Dit staat in de Wet van de Geneeskundige.

Behandelovereenkomst ( WGBO). 

•       In deze wet staat dat de ouders toestemming moeten geven voor een behandeling.

•       De arts moet de ouders voldoende informeren en er moet rekening gehouden worden met de wensen van het kind.

•       Het kind moet ook informatie krijgen op een manier die bij de leeftijd past.

•       Zorg en begeleiding door de Verpleegkundige voor de ouders & naasten

•       Begeleiding voor de ouders en naasten is heel belangrijk. 

• 
        Stel ze altijd gerust.

•       Wanneer de ouders of naasten vragen hebben neem de tijd en beantwoord de vragen.

•       Als Verpleegkundige hoor je de ouders en de naasten te steunen.

•       Als Verpleegkundige moet je een informatieboekje geven aan de ouders en de naasten over het ziektebeeld.

Disciplines:

De disciplines die betrokken zijn bij de behandeling van hersenvliesontsteking zijn:

•       Kinderartsen:
  Deze arts diagnosticeert en behandelt meteen het kind als sprake is van bacteriële meningitis;

•       Internisten:
  Deze artsen behandelen en diagnosticeren volwassenen als sprake is van  bacteriële meningitis;

•       Huisartsgeneeskundigen:
  Zij hebben vaker het eerste contact met de patiënt als deze thuis een infectieziekte krijgen. De huisarts stelt de diagnose en verwijst door naar het ziekenhuis;

• 
  
  
  
  Artsen spoedgevallen: Als de aandoening bedreigend is en dat een bezoek aan de SEH vereist is dan zullen de SEH artsen de eerste diagnose en behandeling stellen en de patiënt dan in het ziekenhuis doorverwijzen naar de specialisten in het ziekenhuis.

•     Specialisten infectieziekten:
  Deze zijn gespecialiseerd in de behandeling van infectieziekten waar  Hersenvliesontsteking ook bij hoort

•    Neurologen:
  Deze specialisten interpreteren de onderzoeken die gedaan zijn om vast te stellen of sprake is van hersenvliesontsteking. Ook kunnen ze vaststellen of door hersenvliesontsteking schade is ontstaan aan de hersenen en of zenuwweefsel

•      laboranten:
  Zij onderzoeken de verschillende testen die gedaan zijn en onderzoeken welke bacterie de infectie heeft veroorzaakt

•      Verpleegkundigen:
  Deze verpleegkundigen hebben ervaring met het verzorgen van meningitis patiënten. Deze verpleegkundigen zijn Big geregistreerd en hebben veelal aanvullende trainingen en cursussen gevolgd. Veelal zijn dit zogenaamde nurse practitioners

•      Apothekers :
  Zij verstrekken de medicijnen en geven voorlichting over medicamenteuze behandelingen.

Afhankelijk van de restverschijnselen kan het mogelijk zijn dat na ziekenhuisopname doorverwijzing naar een revalidatiecentrum noodzakelijk is. Hier staat een behandelteam ter beschikking bestaande o.a

Competenties verpleegkundige
De behandeling van patiënten met een hersenvliesontsteking vindt veelal plaatst op de Neurologie afdeling. De verpleegkundigen die hier werkzaam zijn, zijn veelal Big geregistreerde MBO/HBO verpleegkundigen De werkzaamheden van deze verpleegkundige bestaat o.a. uit:

·         het verrichten van curatieve zorg, ondersteunende zorg (‘supportivecare’) en palliatieve zorg;

·         het erop toezien dat het behandelplan wordt nageleefd en koppelt de informatie terug richting behandelteam;

·         het begeleiden en informatie verstrekken aan de patiënten  en hun naasten;

·         het inschatten van situaties en beredeneren welke zorg op dat moment het meest geschikt is voor de patiënt.

De competenties waarover deze verpleegkundige moet beschikken zijn:

·         Bevoegd en bekwaam zijn op het gebied van curatieve zorg.

·         Klinisch kunnen redeneren en ontwikkelingsgerichte zorg kunnen toepassen waardoor situaties goed in geschat kunnen worden, en beredeneerd kan worden welke zorg op dat moment het meest geschikt is;

·         Beschikken over de volgende competenties en vaardigheden: samenwerken;  discipline, sociaal zijn; kunnen organiseren; kunnen anticiperen.

Begeleiding:

Kind

Als het vermoeden bestaat dat een kind bacteriële hersenvliesontsteking heeft wordt het opgenomen in het ziekenhuis veelal op de afdeling kinderneurologie. Diverse testen volgen dan om te bepalen of sprake is van hersenvliesontsteking en welke bacterie de boosdoener hiervan is.

De onderzoeken en de behandelingen kunnen impact hebben op het kind. Als het kind nog jong is zal het nog niet zo door hebben wat er precies met hem/haar aan de hand is enkel zal het merken dat iets lastig is of dat het kind pijn heeft. Precies uitleg geven op deze leeftijd van zijn situatie is dan ook lastig. De begeleiding zal met name gericht zijn op het zorgen dat het kind geen pijn heeft, dat het zich thuis voelt op de afdeling en gezellige dingen doen zoals voorlezen, spelen of andere activiteiten. De verpleegkundige  neurologie vervult hierin een belangrijke rol.

Als de kinderen ouder worden kunnen ze gaan begrijpen wat er met hun aan de hand is en gaan ze vragen stellen en hebben behoefte aan informatie. Niet alleen de verpleegkundige maar ook de psycholoog en maatschappelijk werker kunnen dan een belangrijke rol gaan vervullen voor het kind. Zij kunnen de informatie en uitleg geven wat er aan de hand is en wat er gaat gebeuren, en kunnen ze zorgen dat het kind zijn ziekte, de behandeling en zijn situatie leert te accepteren. Ook kinderen vanaf 4 jaar hebben behoefte aan gezelligheid en willen hun situatie even vergeten. Veel tijd zal dan ook besteed worden aan activiteiten met en voor kinderen, daarnaast zullen de kinderen die naar school gaan vanuit het ziekenhuis les krijgen op afstand waardoor ze toch contact kunnen onderhouden met hun klasgenoten.

Tijdens het verblijf in het ziekenhuis mogen de ouders vaak aanwezig zijn. In sommige behandelcentra mogen ze zelfs blijven slapen. Hierdoor hoeven de kinderen het verblijf en de behandeling minder erg te vinden. De ouders nemen tijdens hun verblijf in het ziekenhuis  een deel van de zorg over waardoor de kinderen op hun gemak worden gesteld.

Ouders

De ouders worden door de specialisten, psychologen, maatschappelijk werkers en verpleegkundigen actief betrokken bij het ziekteproces van hun kind. Ze geven de ouders informatie over hersenvliesontsteking, de verschillende behandelingsvormen en testen en geven aan wat voor hun kind het behandelplan zal zijn en wat de vooruitzichten zullen zijn. Ook betrekken ze de ouders in de zorg voor hun kind en leren ze hen wat de beste aanpak is. Daarnaast wordt volop tijd besteed aan de verwerking van het feit dat hun kind hersenvliesontsteking heeft met mogelijke restverschijnselen. Door deze aanpak kunnen de ouders tijdens de behandeling keuzes gaan maken voor hun kind, omdat deze zelf nog te klein is, maar zijn ze ook in staat om het kind op te vangen en gerust te stellen tijdens de behandeling en het verdere verloop van de ziekte en hun te verzorgen in de thuissituatie.

Zusjes en broertjes

Ook aan de broertjes en zusjes van een kind met hersenvliesontsteking moet aandacht geschonken worden. Zij hebben hun broertje of zusje opeens heel erg ziek zien worden, moet langer tijd naar het ziekenhuis en hun ouders zijn opeens erg verdrietig en vaak afwezig. Dit kan voor de broers en zussen behoorlijke impact hebben en vragen oproepen. Afhankelijk van de leeftijd van de broers en zussen kan via gesprekken of speltherapie met een psycholoog en maatschappelijk werker geprobeerd worden om de kinderen vertrouwd te maken met de nieuwe situatie en te accepteren dat hun broertje of zusje ernstig ziek is.

Op de website van de Nederlandse meningitis stichting zijn talloze folders en brochures te vinden over meningitis en de gevolgen die dit met zich mee kan brengen. https://www.meningitis-stichting.nl/informatie/informatiemateriaal/foldersbrochures/ Daarnaast tref je op deze site ook veel ervaringsverhalen aan van volwassenen en van ouders van kinderen met hersenvliesontsteking.

Nieuwe ontwikkelingen: 

Tot 2015 kwam besmetting door Meningokok W , die o.a. bloedvergiftiging en hersenvliesontsteking kan veroorzaken, weinig voor. Per jaar was sprake van 4 besmettingen en overleed er niemand. Vanaf 2015 is het aantal besmettingen flink toegenomen. In 2018 alleen al 93 mensen besmet geraakt en in het ziekenhuis opgenomen, en hiervan zijn 19 patiënten overleden aan deze besmetting. De leeftijdsgroep tussen 15 – en 19 jaar komt hierbij het meest voor.

,,Binnen 24 uur kan iemand komen te overlijden'', legt Arie van der Ende, het hoofd van het Nederlands Referentielaboratorium voor Bacteriële Meningitis uit.

Hij noemt de situatie zelfs  'zorgelijk'. ,,Wat opvalt is de hoge mortaliteit: de sterfte ligt met 15 procent erg hoog.'' Hij benadrukt dat tientallen mensen in levensgevaar verkeerden. ,,Deze mensen houden blijvende schade over aan hun die infectie. Dat kan hersenschade zijn, of bijvoorbeeld armen of voeten die afsterven als gevolg van bloedvergiftiging.'' (bron https://www.ad.nl/binnenland/dodelijke-bacterie-rukt-op-in-nederland-11-doden-57-ernstig-zieken~aa4a5c02/) Om de verspreiding van het dodelijke Meningokok W tegen te gaan heeft het kabinet besloten om alle baby’s van 14 maanden en alle 14 – 18 jarigen in te enten tegen deze bacterie.

Einde mei 2018 is in het vaccinatieprogramma deze inenting voor baby’s meegenomen. De 14 -18 jarigen hebben vanaf oktober een oproep gekregen om zich in te laten enten.

Ondanks reclamecampagnes vanuit de overheid blijkt dat de animo bij 14 -18 jarigen nog niet erg groot is om dit vaccin te gaan halen, met name in de zogenaamde “biblebelt” niet.

Patiënten vereniging:

Het hoofddoel van deze stichting is het elimineren van meningitis. Naast dit moeilijk te verwezenlijken doel hebben ze ook nog een aantal subdoelen met hun site (https://www.meningitis-stichting.nl/)  zoals:

•       Het verstrekken van informatie over de doorgemaakte ziekte, mogelijke gevolgen, behandeling en preventie voor zowel de patiënt als zijn directe omgeving;

•       Ondersteuning bieden aan (ex-)meningitis/sepsis patiënten en hun familie in hun zoektocht naar informatie, herkenning en erkenning van hun ziekte en de eventuele gevolgen;

•       Bekendheid geven aan de ziekte en de ziekteverschijnselen, om snelle herkenning te bevorderen;

•       Belangenbehartiging van patiënten richting overheid, medici, werkgevers en anderen;

•       Het stimuleren van wetenschappelijk onderzoek ter voorkoming van meningitis/sepsis, medicatie en onderzoek naar de gevolgen van deze ziekte.

Meer weten?

Infectiebarometer RIVM: geeft informatie over voorkomen van meningitis en de verwekkers: http://www.rivm.nl/cib/infectious-diseases /nip/ bacterial -meningitis/

Nederlandse Vereniging voor Neurologie: NVN-richtlijnen
Richtlijn bacteriële meningitis 

 Oktober 2018 /Anna Sahebdien